Người đi tiên phong
Cách đây vài hôm, ca sĩ Thanh Thúy, Phó đoàn Quân khu vực VII bao gồm bảo tôi rằng bác Ánh Dương vào thành phố sài gòn thăm nhỏ gái, bị tai biến chuyển nằm viện. Tôi liên hệ với nghệ sĩ xuất sắc ưu tú Thu Giang, thì cô đưa thông tin “bố em sẽ khỏe, vẫn về nhà”. Thu Giang nói: “Anh cho tới thăm, viết bài về cha em mà lại anh đừng nói là bên báo nhé, vì từ lâu bố em không xuất hiện trên báo đâu”.
Nghệ sĩ ưu tú Thu Giang giờ là thượng tá, đoàn phó Đoàn thẩm mỹ và nghệ thuật quân khu VII. Tôi biết Thu Giang từ những năm 1990, lúc tôi thường tá túc trong khu tập thể của đoàn và Thu Giang là cô sinh viên thanh nhạc new về đoàn. Nhạc sĩ Ánh Dương nguyên là trưởng phi hành đoàn Đoàn nghệ thuật và thẩm mỹ quân quần thể IV, tuy nhiên lúc Thu Giang vào thi tuyển, ông không biết. Phụ nữ rượu trúng tuyển với điểm số cao nhất, nhận thấy tên, ông ngờ ngợ bảo với tất cả người: “Chắc là mẫu Giang đơn vị mình!”.
Thu Giang học chấm dứt về Vinh thì bố đã và đang nghỉ hưu, song cửa hàng chúng tôi vẫn thường nghe mọi người dành hồ hết từ tốt đẹp nhất để nói tới bác Ánh Dương mỗi ngày. Ngọn lửa nhiệt tình với công việc, với người cùng cơ quan của bác bỏ vẫn luôn luôn thôi thúc mọi bạn làm việc. Anh Văn Đồng, nghệ sĩ chơi guitar bass của đoàn nói với tôi rằng cũng chính vì “Chào em cô bé Lam Hồng” đi vào lòng bạn là cũng chính vì âm điệu trong bài xích hát khởi nguồn từ thứ tiếng quần thể IV cực kỳ cổ, khôn xiết đặc biệt, nhận nhá luyến láy độc đáo. Tính cách chưng Ánh Dương cũng vậy, một con người mộc mạc cùng không màu mè.
Tôi được giới thiệu là chúng ta cũ cho tới thăm Thu Giang, chưng đang ngủ trên giường mà lại vẫn dậy tiếp chuyện. Mẩu chuyện cởi mở và bác bỏ như vẫn còn đó thấy quanh mình đầy đủ kỷ niệm, đông đảo nhân vật, bằng hữu một thủa chiến tranh.
Vẫn mái đầu nghệ sĩ rập ràng và tiếng nói điềm đạm, vui miệng và cảnh giác từng câu chữ, chưng Ánh Dương bảo tôi: “Tôi đã đến lúc nghỉ, để cho người khác viết. Bằng hữu của tôi lâu nay cũng không viết nữa”.
Nhạc sĩ Ánh Dương sinh vào năm 1935 trên Quỳnh Lưu, Nghệ An, vào một gia đình yêu văn nghệ. Anh rể của nhạc sĩ là đơn vị văn nổi tiếng Nguyễn Minh Châu.
Lúc quốc bộ đội, sinh hoạt văn nghệ trong đối kháng vị, chàng trai lính new 18 tuổi nghe tin Triều Tiên đình chiến đã mừng quýnh viết một bài bác hát về đình chiến Triều Tiên để tập cho các bạn trong đơn vị chức năng sinh hoạt văn nghệ, từ đó được chuyển qua làm nghệ thuật cho sư đoàn. Cứng cáp từ trào lưu văn nghệ phòng Pháp, năm 1955, ông được cử đến lớp về âm nhạc suốt 3 năm, do chuyên viên Triều Tiên thẳng giảng dạy, tính đến năm 1958 thì trở về giao hàng trong Đoàn Văn công quân khu IV - trải qua “10 năm sống trong sương lửa” để rồi viết nên bài hát “Chào em cô bé Lam Hồng” vào thời điểm năm 1967.
Trong thời kỳ phòng Pháp với thời kỳ đầu kháng Mỹ, những người dân được học hành chuyên nghiệp hóa với chuyên viên nước xung quanh không nhiều. Về Đoàn Văn công quân quần thể IV, mọi việc đều tới tay Ánh Dương, như thế nào là ca sĩ giọng phái nam trầm hát đối kháng ca, gia nhập hát bè, dàn dựng, phối khí, chỉ huy, sáng tác… ông phần lớn làm cả.
Năm 1960, Ánh Dương viết bài xích “Hoa đào nở trên biên giới” được rất nhiều người yêu thương thích: “Kìa ngàn hoa đào đương đua nở/ Thắm mọi biên giới/ Có bạn bên suối nước trong/ giờ vọng mặt rừng/ địa điểm non ngàn...”. Ca sĩ Thu Giang mang lại tôi xem bản thảo của cống phẩm với đường nét chữ viết tay của cha và nói: “Đến giờ, lúc đi biểu diễn, em hát bài này, mọi bạn vẫn ham mê nghe”.
Bác Ánh Dương nói: “Làm văn nghệ lúc đó tạo nên vui, ưa thích thì làm cụ thôi, tất cả ai nghĩ đến tiếng tăm gì đâu. Làm giao hàng thôi. Nó hay tự nó nổi tiếng”.
Nhiều bạn nghĩ rằng Ánh Dương là mẫu fan nhạc sĩ chỉ viết một bài, đó là bài cô bé Lam Hồng, như ngọn lửa bùng cháy rực rỡ một lần. Tuy vậy thật ra chưa hẳn như vậy, nhạc sĩ viết không ít và gần như tác phẩm của ông gồm công chúng riêng. Bác bỏ Ánh Dương nói: “Tôi viết bài bác Dốc lòng dốc sức giải phóng miền Nam (1965) là 1 trong trong mười bài quy định nhưng toàn quân học thuộc trong thời kháng Mỹ”.
Những ca khúc của ông được nhiều người được cho là như “Tiếng trống tòng quân”, “Tạm biệt em”, đặc biệt hợp xướng “Vinh quang quân khu bọn chúng ta” (1958) đã vang lên trên mặt các mặt trận khu IV.
Tác phẩm từ bỏ tronggian khổ sinh ra
Ít ai biết rằng tác phẩm “Chào em cô nàng Lam Hồng” lại được viết ra vào thời điểm khốc liệt nhất của trận đánh tranh tại quần thể IV. Mỹ bắn phá ác liệt trên các tuyến đường và những mặt trận. Cũng đúng lúc ấy thì mọi tín đồ cần giờ ca tiếng bầy của lực lượng âm nhạc hơn khi nào hết. Các Đoàn văn công, trong số ấy chủ lực là đoàn Văn công quân khu vực IV xuất hiện trên các chiến trường để đem về tiếng hát, mang về niềm tin quyết thắng.
Bác Ánh Dương kể: “Thời kỳ đó, đoàn chúng tôi chịu tương đối nhiều tổn thất. Anh Nhiếp diễn viên múa, anh Văn là ca sĩ vẫn hi sinh vì chưng bom”. Trầm ngâm, chưng kết luận: “Khu IV khổ cực lắm, bom đạn bời bời như thế. Bằng hữu văn công sẵn sàng chuẩn bị hi sinh, gan góc lắm, phần đông không sợ chết là gì”.
Bài hát “Chào em cô nàng Lam Hồng” được viết ra để mệnh danh những nữ thanh niên xung phong khu IV đội bom thù thông đường đưa xe ra chiến trường. Cơ hội ấy, một vụ việc tranh luận là buộc phải lát đường bằng đá hộc để tránh bom đạn hư hại, giỏi lát đường bằng đá điêu khắc dăm mang lại xe dễ đi hơn? quyết nghị của tỉnh thành phố hà tĩnh đã khẳng định dù khổ sở hy sinh thì họ cũng đề nghị lát đường bằng đá tạc dăm, cho xe chạy ra mặt trận được êm hơn, những người lái xe đỡ bị xóc và xe đang chạy nhanh hơn ra chiến trường. Vì vậy, bài bác hát mới tất cả chi tiết: “Hoà tình em từ rất nhiều viên đá nhỏ/Đêm đêm hát trên tuyến đường quê nhà/ Đường rộn ràng những chuyến xe pháo qua/ trung thành quê em riêng biệt như ánh trăng tối rằm”.
Những hết sức quan trọng địch bắn phá ác liệt thì tín đồ và xe cần khẩn trương di chuyển qua, bác Ánh Dương cũng vậy, những chuyến hành trình biểu diễn, phải nhận lệnh đưa đoàn văn công vượt cấp tốc qua khoanh vùng địch rải bom. Thay mà có những người ngày đêm vẫn dính lấy mặt đường, để lấp hố bom mang đến xe đi cấp tốc qua nhưng không lúc nào rời khỏi cung đường ấy. Nhạc sĩ nhớ lại: “Các cô giới trẻ xung phong luôn vui vẻ, lạc quan lắm! Lẽ ra cửa hàng chúng tôi phải cồn viên những cô ấy, thì họ lại đụng viên bọn chúng tôi”.
Chất liệu dân gian
Nghệ sĩ xuất sắc ưu tú Thu Giang so sánh: “Thời nay, các đoàn nghệ thuật tham gia những hội diễn thường đi thuê mượn các nghệ sĩ ở tw sáng tác dàn dựng, nhưng rất lâu rồi thì cha em và các nghệ sĩ trong đoàn tự dàn dựng, phối khí, để tạo thành nét riêng mang đến đoàn của mình. Cũng trong không khí tự lực cánh sinh làm nghệ thuật như thế ở quần thể IV mà ba em viết được rất nhiều tác phẩm”.
Nhạc sĩ Dân Huyền từng viết rằng: “Trong trong thời hạn kháng chiến cứu nước, mỗi lần Đoàn Văn công quân quần thể IV ra tập huấn ở Hà Nội, nhạc sĩ Ánh Dương đều thông tin cho tôi và nhạc sĩ Văn An (buổi vạc thanh văn nghệ Quân đội) biết. Công ty chúng tôi không chỉ đến thăm nhau ngoài ra đến nghe với xem công tác của quê hương. đề xuất nói rằng Văn công Quân quần thể IV khôn cùng khéo kết hợp giữa kim với cổ, thân âm nhạc dân tộc bản địa và âm thanh hiện đại, đặc biệt là có rất nhiều bài hát sáng sủa tác bắt đầu mang đậm màu dân ca Thanh, Nghệ, Tĩnh, Bình Trị, Thiên - trong những số đó ca khúc “Chào em cô gái Lam Hồng” cơ mà mấy năm liền chiếm được cảm tình của fan nghe”.
Bác Ánh Dương tủm tỉm: “Ông Đỗ Nhuận vào tỉnh nghệ an công tác, nghe bài bác Chào em cô bé Lam Hồng, ông yêu thích quá new đem ra tp. Hà nội để thu âm phát lên đài phạt thanh”. Nhạc sĩ Đỗ Nhuận là người có khá nhiều tìm tòi trong sạch tác, viết các tác phẩm độc đáo. Ông đang sớm nhận ra nét độc đáo và khác biệt hiếm có của Chào em cô nàng Lam Hồng, trước hết là ngày tiết tấu bài bác hát này khôn xiết nhanh, siêu khác lạ. Tiết điệu lôi cuốn, có thể nói rằng rằng chưa có tác phẩm như thế nào mà âm thanh lại mạnh mẽ lôi kéo như cống phẩm này. Máu tấu cấp tốc ngay từ đầu mà đường nét nhạc khúc chiết, nghiêm ngặt khiến đến tác phẩm thuận lợi gợi ra cảm giác về đoàn quân vô tận đang vượt lên gian khó chi viện đến chiến trường.
Bác Ánh Dương ngày tiết lộ, ông dựa trên một bài dân ca cổ của quần thể IV để viết cửa nhà để đời ấy. Bài bác dân ca có những câu: “Một quả này a xôi vò. Giúp cho một nhỏ lợn khủng này ới a/ Để một vò một vò rượu tăm”. Bài bác dân ca này còn có tiết tấu vô cùng sôi động, ca từ bỏ dí dỏm và kết cấu trùng điệp. Bởi vì vậy mà lại ngay từng chiếc nhạc thứ nhất bài Chào em cô nàng Lam Hồng đã gồm có tiết tấu khôn xiết rộn rã. Nhạc sĩ Ánh Dương đúc kết: “Nếu không tồn tại bài ca dao về trái xôi vò thì không thể có bài bác Chào em cô gái Lam Hồng”.
Khiêm tốn giản dị, yêu thương lao động, nhạc sĩ Ánh Dương không màng đến danh lợi. Ông luôn chỉ viết phần nhiều gì ông thực sự thấy tất cả ý nghĩa. Ông được kết nạp vào Hội nhạc sĩ việt nam năm 1969 và thời điểm này là bạn duy tốt nhất được tiếp thu mà không phải trải qua thời hạn dự bị. Nhạc sĩ nói: “Tôi cả đời biến đổi nhưng chỉ ưng ý chừng vài chục tác phẩm”.
4/2017
Nhạc sĩ Ánh Dương được tặng Giải thưởng đơn vị nước năm 2007 với 4 ca khúc gồm: “Chào em cô gái Lam Hồng”, “Dốc lòng dốc sức giải tỏa miền Nam”, “Hoa đào nở trên biên giới”, “Phu cham xy” với thơ giao hưởng “Tượng đài chiến thắng”. Ông cũng được tặng ngay huân chương quân công hạng ba, huân chương binh lửa hạng nhất, huân chương chiến sĩ vinh hoa hạng nhất.
